Οι άκεντρες μέλισσες Tetragonula Carbonaria είναι ένα ενδημικό είδος που ζει στην Βορειοανατολική ακτή της Αυστραλίας. Το εντυπωσιακό με αυτές τις μέλισσες είναι οι ασυνήθιστες κυματιστές σπείρες που δημιουργούν την φωλιά τους, που θυμίζουν περίτεχνα αρχιτεκτονικά σχέδια.
Οι μέλισσες T.Carbonaria σχηματίζουν περίτεχνες κηρήθρες στις φωλιές τους και παράγουν βρώσιμο μέλι. Μερικές φορές η φωλιά τους τρώγεται από τους αυτόχθονες Αυστραλούς. Οι Αβορίγινες ακούγοντας το βουητό των μελισσών τις ακολουθούσαν για να βρουν την ακριβή τοποθεσία της φωλιάς. Χτυπώντας τα δέντρα εντόπιζαν την ακριβή θέση και ξεκινούσαν να τα τρυπούν ώστε να φτάσουν στην φωλιά και να συλλέξουν το μέλι. Χρειάζονται πολλές γνώσεις και δεξιότητες για να γίνει σωστά η τρύπα στο κατάλληλο σημείο.

Μια άγρια κυψέλη Tetragonula carbonaria σε ένα παλιό δέντρο. img credit: Gardening With Angus

Όταν κάποιος εχθρός εισέρχεται στην φωλιά των μελισσών όπως το μικρό σκαθάρι των κυψελών αυτές το ακινητοποιούν και το μουμιοποιούν με μια επικάλυψη από κερί, ρητίνη και λάσπη ή χώμα από την φωλιά τους.
Παγκοσμίως περιγράφονται 21 γένη άκεντρων μελισσών (οικογένειας Apidae). Όπως υποδηλώνει και το όνομα, τα τσιμπήματα αυτών των μελισσών εκλείπουν από την άμυνά τους. Περίπου 14 είδη βρίσκονται στην Αυστραλία, κυρίως στον τροπικό βορρά, αλλά το είδος T.Carbonaria αποτελεί εξαίρεση καθώς εντοπίζεται έως την Νέα Νότια Ουαλία.
Οι άκεντρες μέλισσες και οι ευρωπαϊκές μέλισσες πιστεύεται ότι έχουν εξελιχθεί από έναν κοινό πρόγονο, όπως οι βομβίνοι, και αυτό εξηγεί τις ομοιότητες που έχουν στην κοινωνική τους συμπεριφορά. Μερικές από αυτές τις ομοιότητες είναι η συνεταιριστική φροντίδα του γόνου και οι διαφορετικές κάστες όπως οι βασίλισσες, οι εργάτριες και οι κηφήνες. Οι εργάτριες είναι στείρες γυναίκες ενώ οι κηφήνες αποτελούν τα αρσενικά άτομα της κοινωνίας.

Tetragonula carbonaria σε άνθος λουλουδιού. img credit: wikipedia.org

Μορφολογία

Σχετικά με τα μορφολογικά τους χαρακτηριστικά σε σύγκριση με άλλες άκεντρες μέλισσες, οι Τ.Carbonaria έχουν μεσαίο μέγεθος το οποίο διαφέρει ανάλογα την τοποθεσία που βρίσκονται. Το μήκος του σώματος μιας εργάτριας μέλισσας είναι 3.9-4.3mm με μήκος φτερού 4.1-4.6mm. Οι κηφήνες έχουν παρόμοιο μήκος σώματος και φτερών αλλά μπορούν να αναγνωριστούν από τις διαφορετικές κεραίες που διαθέτουν.
Το χρώμα που έχουν στο σώμα τους είναι κυρίως μαύρο και καλύπτονται από μικροσκοπικές τρίχες. Οι ενήλικες εργάτριες και οι κηφήνες είναι μαύρου χρώματος με κάποια καστανή απόχρωση σε ορισμένες περιοχές όπως τα πόδια.

Sugarbag bee (Trigona carbonaria), in Brisbane, Queensland, Australia. Img src: wikipedia.org

Η φωλιά

Η είσοδος και οι γύρω περιοχές από την φωλιά τους είναι καλυμμένες με ένα μαλακό, παχύ στρώμα μαύρο, κόκκινου ή κίτρινου κεριού ή πρόπολης, ένα υλικό που σχηματίζεται με ανάμιξη κεριού μελισσών (με αδενική έκκριση των εργατριών μελισσών) με ρητίνη (που συλλέγεται από τα φυτά).
Δεν διαθέτουν σήραγγες εξωτερικής εισόδου, αλλά χτίζουν εσωτερικές σήραγγες όπου οι μέλισσες τις φρουρούν, αναζητώντας εισβολείς (όπως το μικρό σκαθάρι της κυψέλης, μύγες και άλλες μέλισσες).
Κατασκευάζουν κελιά όπου γεννιέται και αναπτύσσεται ο γόνος διατεταγμένα σε κηρήθρες ή υμικηρήθρες.

Φωλιές από μέλισσες Tetragonula Carbonaria. Image credit: Elke Haege / Tim Heard.

Τα κελιά αυτά είναι σε ένα μονό στρώμα εξαγωνικής κηρήθρας, χτισμένα σε μια ξεχωριστή σπείρα. Είναι κάθετα επιμήκη με κανονικό κατακόρυφο προσανατολισμό. Είναι χτισμένα από καφέ κερί όπου στεγάζονται τα αυγά και οι προνύμφες. Η κοιλότητα της φωλιάς μπορεί να σφραγιστεί από ένα σκληρό στρώμα από πηλό ή από υλικό που συλλέγεται από την περιοχή τους. Ο γόνος βρίσκεται στο κέντρο της κυψέλης διαθέτοντας πολλαπλά οριζόντια στρώματα.

Πολλαπλά οριζόντια στρώματα φωλιάς Tetragonula Carbonaria. img credit: Jane Ogilvie

Οι φωλιές βρίσκονται σε ανοιχτά δάση και δασικές εκτάσεις. Συνήθως είναι χτισμένες σε κοιλότητες δέντρων και έχουν μικρές εισόδους. Τέσσερις ή πέντε εργάτριες μέλισσες είναι συνήθως ορατές στην είσοδο διατελώντας τον ρόλο του φύλακα της αποικίας. Προτιμούν να επιλέγουν μεγαλύτερα σε μέγεθος δέντρα με μεγάλες κοιλότητες ώστε να τους παρέχουν την πολύτιμη μόνωση για να επιβιώσουν στις δροσερές αυτές περιοχές.
Οι αποικίες των T.Carbonaria είναι ενεργές όλο το χρόνο με μεγαλύτερη ημερήσια περίοδο δραστηριότητας  στους θερμούς μήνες του νότιου ημισφαιρίου (Οκτώβριο έως Μάρτιο). Η πτήση τους πραγματοποιείται όταν η θερμοκρασία είναι μεγαλύτερη των 18 ° C και μπορούν να καλύψουν αποστάσεις έως και ένα χιλιόμετρο. Αυτή η ετήσια περίοδος δραστηριότητας είναι ευεργετική για την επικονίαση των καλλιεργειών που ανθίζουν.

Γεμάτα μικρά δοχεία μελιού από γηγενείς Aυστραλιανές μέλισσες Tetragonula Carbonaria. Img credit: Dr Tobias Smith

Η Σημασία για τον άνθρωπο

Μελισσοκομία

Όταν κάποιος ασκεί τις πρακτικές της μελισσοκομίας σε άκεντρες μέλισσες για εμπορική χρήση με σκοπό την παραγωγή μελιού ή την επικονίαση, αυτό ονομάζεται Meliponiculture και είναι ιδιαίτερα διαδεδομένος όρος όχι μόνο στην Αυστραλία αλλά και σε χώρες της κεντρικής και Νότιας Αμερικής, όπως στο Μεξικό που αποτελεί κληρονομιά των Μάγια. Οι μελισσοκόμοι λοιπόν εκμεταλλευόμενοι τις αποικίες των άκεντρων μελισσών, προσπαθούν να τις διαχειρίζονται μέσω τεχνητών κυψελών, έτσι ώστε να μπορούν να τις πολλαπλασιάσουν και να παράγουν τα προϊόντα κυψέλης όπως το μέλι και τη γύρη. Τα προϊόντα αυτά στην συνέχεια πωλούνται σε διάφορους αγοραστές όπως είναι τα καταστήματα υγιεινής διατροφής. Το μέλι που προέρχεται από τις μέλισσες T.Carbonaria διαθέτει μια ιδιαίτερη μυρωδιά που το καθιστά ένα αρκετά ελκυστικό προϊόν. Στις μέρες μας το ενδιαφέρον για την εκμετάλλευση αυτών των μελισσών έχει αυξηθεί σημαντικά και η ποσότητα του μελιού που παράγεται αυξάνεται συνεχώς. Οι μελισσοκόμοι αναφέρουν ότι ένας από τους σημαντικότερους περιοριστικούς παράγοντες στον πολλαπλασιασμό των αποικιών είναι η διαθεσιμότητα των βασιλισσών. Απαιτείται περισσότερη έρευνα για την εκτροφή αυτού του είδους βασιλισσών ώστε να διορθωθεί αυτός ο περιοριστικός παράγοντας.

Βασίλισσα Tetragonula carbonaria. img credit: James Dorey

Γεωργία (ως επικονιαστές)

Οι μέλισσες T.Carbonaria επιδεικνύουν μια συνέπεια στην επιλογή των λουλουδιών. Τα άτομα περιορίζουν την τροφή τους σε ένα είδος λουλουδιού κατά την διάρκεια ενός συγκεκριμένου ταξιδιού. Αυτή η συνέπεια σε ένα τύπο γύρης ενισχύει την αποτελεσματικότητα του επικονιαστή αυξάνοντας τις πιθανότητες μεταφοράς της γύρης στα στίγματα του ίδιου φυτικού είδους. Αυτό αυξάνει την σημασία τους ως άριστοι επικονιαστές καλλιεργειών. Ωστόσο, στο επίπεδο της αποικίας, το είδος μπορεί να χρησιμοποιήσει πολλά διαφορετικά είδη ανθοφορίας.

Το εσωτερικό μιας κυψέλης που φιλοξενεί τις άκεντρες μέλισσες Tetragonula carbonaria. Στο κέντρο βρίσκεται ο γόνος. Αριστερά διακρίνονται τα δοχεία ρητίνης που αποθηκεύουν το μέλι και στα δεξιά με κίτρινο χρώμα ξεχωρίζουν τα καλάθια που αποθηκεύεται η γύρη. Img credit: 6legs2many

Μέλι

Οι άκεντρες μέλισσες (Meliponines) αποθηκεύουν το μέλι τους σε κατασκευές που μοιάζουν με μικρά δοχεία και όχι σε κηρήθρες όπως οι ευρωπαϊκές μέλισσες. Σε σύγκριση με τις Apis Mellifera, ένα είδος μέλισσας γνωστό για το μέλι τους, το μέλι από τις T.Carbonaria έχει υψηλότερες τιμές στην υγρασία και την ηλεκτρική αγωγιμότητα. Τα δύο αυτά διαφορετικά είδη μελιού διακρίνονται από την γεύση και το άρωμα. Επίσης το μέλι από τις T.Carbonaria έχει υψηλή αντιοξειδωτική δράση έχοντας την δυνατότητα να εξυπηρετεί ιατρικές ανάγκες τόσο διατροφικά όσο και φαρμακευτικά.
 
Επιμέλεια: MelissokomiaNet.gr
Πηγές: wikipedia.org, beesfordevelopment.org, fao.org