Σάλβια η φαρµακευτική ή φασκοµηλιά ή αλιφασκιά ή ελελίσφακος ο φαρµακευτικός ή χαµοσφακιά ή σπατσιά (Κύπρος). Το επιστηµονικό του όνοµα προέρχεται από το «salvere» που σηµαίνει σώζω. Στην αρχαία Ελλάδα το χρησιµοποιούσαν ως πολυφάρµακο και έχει εκθειαστεί από τον Ιπποκράτη, τον Διοσκουρίδη τον Γαληνό και τον Αέτιο. Οι Ρωµαίοι το θεωρούσαν ιερό φυτό και το χρησιµοποιούσαν σε τελετές. Οι γιατροί της Σχολής του Σαλέρνο πίστευαν ότι “όποιος έχει στο σπίτι του φασκόµηλο δε φοβάται το θάνατο”.
Ο Καρλοµάγνος βοήθησε σηµαντικά στη διάδοσή του, ενώ ο γιος του συµπεριέλαβε το φασκόµηλο σε ένα διάταγµα, στο οποίο αναφέρονται τα φυτά που έπρεπε να καλλιεργούνται στα βασιλικά κτήµατα.
Αναφέρεται ότι, στην µεγάλη επιδηµία πανούκλας που ξέσπασε στην Τουλούζη το 1630, κάποιοι κλέφτες λεηλατούσαν τα πτώµατα χωρίς να κολλήσουν οι ίδιοι. Στη δίκη που ακολούθησε, αντάλλαξαν τις ζωές τους µε το µυστικό της ανοσοποίησης τους, το οποίο ήταν µια αλοιφή, που κατασκεύασαν από φασκόµηλο, θυµάρι, λεβάντα και δεντρολίβανο.
Έναν αιώνα µετά, κάποιοι άλλοι κλέφτες πρόσθεσαν και σκόρδο και το καινούριο παρασκεύασµα, το οποίο χρησιµοποιήθηκε προληπτικά και σε άλλες επιδηµίες µολυσµατικών ασθενειών έγινε γνωστό ως “λάδι των 4 κλεφτών”.
Απαντάται ως αυτοφυές σε πολλές χώρες της Μεσογείου και ιδιαίτερα της Αδριατικής, της Ν. Ευρώπης και της Μ. Ασίας. Στη χώρα µας αυτοφύονται περίπου 20 είδη, κυρίως στη Ν.Ελλάδα. Καλλιεργείται σε πολλές περιοχές της κεντρικής και ΝΑ Ευρώπης, όπως επίσης στην Αγγλία, Γαλλία κα σε χώρες της Αµερικής.
Ταξινόµηση – Περιγραφή
Στη χώρα µας εκτός από το Salvia officinalis (φασκόµηλο το φαρµακευτικό) ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και άλλα δυο είδη γνωστά και αυτά ως «φασκόµηλο»:
Salvia triloba (ελληνικό φασκόµηλο, πιθανώς ο «ελελίσφακος» του Θεόφραστου) και
Salvia pomifera (κρητικό φασκόµηλο, πιθανώς ο «σφάκος» του Θεόφραστου).
Επίσης σε όλη την Ελλάδα αυτοφύονται και άλλα είδη, µερικά εκ των οποίων είναι τα εξής:
Salvia pratensis, Salvia glutinosa (nubicola), Salvia viridis, Salvia ringens, Salvia pinata, Salvia argentea κά.
2.1 Salvia officinalis (φασκόµηλο το φαρµακευτικό)
Είναι µικρός, πολυετής, αειθαλής θάµνος, ύψους µέχρι 70 cm. Ο βλαστός του είναι
πολύκλαδος, τετραγωνικός, χνουδωτός. Τα φύλλα του είναι αντίθετα, µε χνούδι στο κάτω
µέρος, χρώµατος αργυρο-τεφρού, µήκους 5-8 cm µε κοντό µίσχο, επιµήκη, που καταλήγουν
σε οξεία γωνία, µε νευρώσεις πυκνά διακλαδισµένες βαθιά στο έλασµα.
Τα άνθη φύονται κατά σπονδύλους, έχουν µήκος 1,5-2 cm, χρώµατος ιώδους, που άλλες
φορές υπερισχύει το µπλε και άλλες το κόκκινο.
Το φυτό ανθίζει από Απρίλιο έως το πρώτο δεκαήµερο του Μαΐου, ανάλογα µε το γεωγραφικό πλάτος και το υψόµετρο της περιοχής καλλιέργειας.
2.2 Salvia triloba (ελληνικό φασκόµηλο)
Είναι µικρός, πολυετής, αειθαλής θάµνος, ύψους µέχρι 80 cm. Ο βλαστός του είναι
πολύκλαδος, τετραγωνικός, χνουδωτός. Τα φύλλα του είναι αντίθετα, µε χνούδι στο κάτω
µέρος, χρώµατος πράσινου, µήκους 8-10cm, µε κοντό µίσχο, επιµήκη, µε στρογγυλή
κατάληξη, µε νευρώσεις πυκνά διακλαδισµένες βαθιά στο έλασµα. Τα φύλλα στη βάση τους
έχουν δυο αντίθετους λοβούς, που µαζί µε το κυρίως φύλλο, σχηµατίζουν τρεις λοβούς
(triloba). Τα άνθη είναι χρώµατος ερυθροιώδους, έως πολύ ανοιχτού ροζ.
2.3 Salvia pomifera (κρητικό φασκόµηλο)
Είναι θάµνος µεγαλύτερος από τους δυο προηγούµενους, µε ύψος που φθάνει µέχρι 1m. Έχει πολλούς ανιόντες βλαστούς, που φέρουν µαλακό χνούδι. Τα φύλλα του είναι καρδιόσχηµα έως ωοειδή, ή οξύληκτα κυµατοειδή στην περιφέρεια. Τα άνθη εκφύονται 2 έως 6 κατά σπονδύλους στους ανθοφόρους άξονες, και είναι ερυθροιώδη. Οι ανθοφόροι άξονες εµφανίζονται από το Μάιο έως τον Αύγουστο. Τα άνθη είναι χρώµατος ερυθροιώδους έως πολύ ανοιχτού ροζ.
Μερικές φορές σχηµατίζονται στις µασχάλες του βλαστού σκληρά, χνουδωτά σφαιρίδια,
οφειλόµενα σε προσβολή εντόµων. Επειδή µοιάζουν µε καρπούς, ο λαός τα αποκαλεί «µήλα
της φασκοµηλιάς», απ’ όπου το φυτό πήρε το όνοµά του.
Απαιτήσεις σε κλίµα και έδαφος
Ευδοκιµεί σε πολλά κλίµατα και σε υψόµετρα από 0-1500m. Αντέχει σε χαµηλές
θερµοκρασίες (–25οC), αλλά και σε υψηλές του καλοκαιριού. Αναπτύσσεται σε συνθήκες
πλήρους ηλιοφάνειας.
Προτιµά εδάφη µέτριας γονιµότητας, µε καλή στράγγιση, pH ουδέτερο έως ελαφρά όξινο,
αλλά αποδίδει και σε αλκαλικά. Ακατάλληλα εδάφη θεωρούνται τα αµµώδη ή βαριά.
Πολλαπλασιασµός
Το φασκόµηλο πολλαπλασιάζεται εγγενώς και αγενώς
4. 1. Εγγενώς: Ο σπόρος είναι αρκετά µεγάλος (150-200 σπόροι/g) και φυτρώνει εύκολα, γρήγορα και µάλλον οµοιόµορφα. Τα σπορεία για την απόκτηση γυµνόρριζων σπορόφυτων ετοιµάζονται το 1ο δεκαπενθήµερο του Αυγούστου. Για κάθε m2 σπορείου χρειάζονται 25-30g σπόρου. Για κάθε στρέµµα που θα καλλιεργηθεί απαιτούνται 4 m2 σπορείου.
Αντί για σπορείο µπορεί να χρησιµοποιηθούν µικρές γλάστρες, στις οποίες τοποθετείται από
ένας σπόρος. Σε αυτή την περίπτωση, για τη φύτευση ενός στρέµµατος απαιτούνται 12-15 g
σπόρου.
Τέλος η σπορά µπορεί να γίνει κατευθείαν στο χωράφι γραµµική σπορά. Σε αυτή την περίπτωση απαιτούνται 40-50 g σπόρου.
4.2 Αγενώς
Μοσχεύµατα: είναι τµήµατα κορυφαίων βλαστών, µήκους 10-12cm, που σε περίπτωση
φθινοπωρινής φύτευσης, κόβονται τέλος Ιουλίου. Στην περίπτωση της ανοιξιάτικης
φύτευσης τα µοσχεύµατα κόβονται τέλος φθινοπώρου. Στην πρώτη περίπτωση η ριζοβολία
διαρκεί 2,5 µήνες και στη δεύτερη 5,5.
Παραφυάδες: από παλιές φυτείες
Εγκατάσταση φυτείας
Οι αποστάσεις φύτευσης µεταξύ των γραµµών είναι 80-90cm και πάνω στις γραµµές 60-70cm. Η πυκνότητα φύτευσης είναι περίπου 1700-2200φυτά/στρ. Τα νεαρά φυτά αρχίζουν να αναπτύσσονται µετά από 15-20 µέρες, ανάλογα µε τις κλιµατικές συνθήκες και το πότισµα κατά την εγκατάσταση. Αναπτύσσονται καλύτερα, όταν 3 βδοµάδες µετά τη φύτευση γίνει ένα σκάλισµα επί της γραµµής.
Καλλιεργητικές φροντίδες
α) Προετοιµασία αγρού: δεν απαιτείται ιδιαίτερη φροντίδα. Είναι αρκετό ένα όργωµα και ένα δισκοσβάρνισµα πριν την εγκατάσταση. Όταν η εγκατάσταση γίνεται σε επικλινή εδάφη µεγάλου υψοµέτρου, όπου δεν αναπτύσσονται ζιζάνια, η κατεργασία του εδάφους περιορίζεται στις ισοϋψείς, που θα φυτευτούν τα νεαρά φυτά.
β) Λίπανση: δεν απαιτητικό σε λίπανση και οι ανάγκες του µπορούν να καλυφθούν από λίγη
οργανική λίπανση.
γ) Ζιζανιοκτονία: συνιστάται σκάλισµα ή ζιζανιοκτονία
δ) Πότισµα: είναι ξηρική καλλιέργεια και µόνο σε περιόδους µεγάλης ξηρασίας απαιτεί
πότισµα
Συγκοµιδή
Η συγκοµιδή του αυτοφυούς γίνεται στο στάδιο της άνθισης, ο χρόνος της οποίας ποικίλει ανάλογα µε το είδος και την περιοχή. Συνήθως αρχίζει από Μάιο και ολοκληρώνεται το Σεπτέµβριο.
Το καλλιεργούµενο, τον 1ο χρόνο συγκοµίζεται µια φορά, ενώ τα επόµενα χρόνια 2-3 φορές.
Η πρώτη συγκοµιδή γίνεται στο στάδιο της πλήρους ανθοφορίας και χρησιµοποιείται για αιθέριο έλαιο και η δεύτερη, που έχει λιγότερα άνθη, για ξηρή δρόγη.
Απόδοση
Η απόδοση σε ξηρή δρόγη, µε δυο συγκοµιδές σε µια χρονιά, από φυτεία δυο ετών µπορεί να φτάσει τα 700Kg/στρ. Έχει παραγωγική ζωή µέχρι και 15 χρόνια.
Ασθένειες –εχθροί
Γενικά δεν έχει προβλήµατα από εχθρούς, όταν καλλιεργείται ως ξηρικό φυτό. Σε περίπτωση, που ο καιρός είναι βροχερός και έχει υγρασία ή δεν αποστραγγίζει καλά το χωράφι, µπορεί να υπάρξουν προσβολές από µύκητες και έντοµα στο υπέργειο µέρος και σηψιριζίες. Τα έντοµα και τα ακάρεα, που µπορεί να εµφανιστούν, εξαφανίζονται από τους φυσικούς τους εχθρούς.
Κείμενο της Δήμητρας Σωτηροπούλου, Γεωπόνου PhD, Δρ. Γεωπονικών Επιστημών, Εκπαιδεύτρια καλλιέργειας αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών στο Ινστιτούτο Γεωπονικών Επιστημών.
Φωτο: Δήµητρα Σωτηροπούλου
Επιμέλεια: MelissokomiaNet.gr
