Στη Μάνη έως πριν μισό περίπου αιώνα ήταν σε χρήση λιθόκτιστα μελισσοκομεία αποτελούμενα συνήθως από έναν τοίχο που διέθετε σειρές κυψελών σε οριζόντια και κάθετη ανάπτυξη.
Η οροφή τους καλυπτόταν συχνά με λίθινες πλάκες ή κεραμίδια, ενώ ο χώρος της κάθε κυψέλης διαμορφωνόταν με τη χρήση τεσσάρων λίθινων πλακών ή κατάλληλα τοποθετημένων κεραμίδων στέγης. Ορισμένες φορές πέριξ των λιθόκτιστων αυτών μελισσοκομείων υψωνόταν για προστασία λίθινος περίβολος ή το ίδιο το μελισσοκομείο αποτελούσε τμήμα περίκλειστης κατασκευής.
Οι κυψέλες θυρίδες ή θερίδες κατά τους ντόπιους, ήταν κατά βάση δίστομες και έκλειναν με λίθινα, πήλινα ή ξύλινα πώματα, το εμπρόσθιο από τα οποία διέθετε άνοιγμα για την δίοδο των μελισσών. Υπήρχαν περιπτώσεις στις οποίες οι θυρίδες ήταν διώροφες, ο χώρος της κάθε θυρίδας δηλαδή διαχωριζόταν από μια λεπτή λίθινη πλάκα. Αν και σπανίως, ήταν σε χρήση και μονόστομες θυρίδες. Η παραγωγή των κυψελών αυτών ήταν, λόγω του μεγέθους τους, μικρή, ενώ, για τον ίδιο λόγο, η σμηνουργία την άνοιξη ήταν ιδιαίτερα έντονη.
Η χρήση λίθων για την κατασκευή κυψελών δεν είναι άγνωστη στην Ανατολική Μεσόγειο, αν και αφορούσε κυρίως σε μεμονωμένες κυψέλες. Εντοίχιες κυψέλες και τοίχοι-μελισσοκομεία, παρόμοια αυτών της Μάνης, χρησιμοποιούνταν στην Άνδρο, τη Χίο, την Κύπρο, τη ΒΔ Μικρά Ασία, τη Φλώρινα, την ΠΓΔΜ, την Κεφαλονιά, τους Παξούς και την Κάτω Ιταλία. Στα μελισσοκομεία της Κεφαλονιάς και των Παξών, μάλιστα, διαπιστώνεται κοινή κατασκευαστική λογική με ορισμένα από τα αντίστοιχα κτίσματα της Μεσσηνιακής Μάνης, καθώς και στις δύο περιπτώσεις ο χώρος της κάθε κυψέλης διαμορφωνόταν από τρεις κεραμίδες στέγης.
Αναφορικά με την παλαιότητα των λιθόκτιστων αυτών κατασκευών τα στοιχεία που έχουμε υπ’ όψιν μας (εγχάρακτες χρονολογίες με παλαιότερη αυτήν του 1782, αναφορές περιηγητών και προφορικές μαρτυρίες πληροφορητών) δεν επιτρέπουν μια χρονολόγηση της χρήσης τους προγενέστερη του 18ου αιώνα, αν και βέβαια κάτι τέτοιο δεν μπορεί να αποκλειστεί.
Γιώργος Μαυροφρύδης
Πηγή: Β’ Επιστημονική Συνάντηση «Το Αρχαιολογικό Έργο στην Πελοπόννησο», Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
Φώτο: Λιθόκτιστο μελισσοκομείο στη Μάνη (φωτ.: Σ. Γερμανίδου).