Η επικοινωνία ανάμεσα στα άτομα ενός μελισσιού είναι εξαιρετικά συχνή και παρουσιάζει πολλές και ποικίλες μορφές. Επικοινωνώντας μεταξύ τους οι μέλισσες μπορούν να προσδιορίζουν τις θέσεις συλλογής τροφής και εφοδίων ή τη θέση ενός νέου καταφυγίου, να επισημαίνουν την παρουσία κάποιου εχθρού, κ.ο.κ.
Η επικοινωνία των μελισσών πραγματοποιείται με τη μεταβίβαση ερεθισμάτων (μηνυμάτων), τα οποία γίνονται αντιληπτά κατά περίπτωση με τις αισθήσεις κυρίως της όσφρησης, της αφής, της ακοής και δευτερευόντως της όρασης. Με την επικοινωνία ανάμεσα στις μέλισσες ενός μελισσιού αλληλοεπηρεάζεται η συμπεριφορά της καθεμιάς ως κυττάρου του υπεροργανισμού και επιτυγχάνεται ο συντονισμός των ενεργειών τους, ο οποίος και συνεπάγεται, σε τελική ανάλυση, την ομαλή λειτουργία του μελισσιού (Υφαντίδης, 2002).
Η χημική επικοινωνία στην κοινή μέλισσα
Τα ερεθίσματα στα οποία αντιδρά μια μέλισσα δέκτης μπορεί να διακριθούν σε ειδικά και σε γενικά. Ειδικά ερεθίσματα είναι οι φερομόνες και οι χοροί των μελισσών. Αντίθετα, τα γενικά ερεθίσματα είναι δυνατόν να προκαλούν αντιδράσεις και σε άλλα είδη ζώων. Τέτοια ερεθίσματα είναι διάφορες, εξωγενούς προέλευσης χημικές ουσίες (οσμές λουλουδιών, το διοξείδιο του άνθρακα, κ.ά.), η θερμοκρασία του περιβάλλοντος, κ.λπ. Οι περισσότερες πηγές πληροφοριών για τις μέλισσες είναι τα γενικά ερεθίσματα παρά τα ειδικά.
Ο ορισμός της εισόδου
Η σημαντικότερη φερομόνη προσανατολισμού των μελισσών παράγεται από τον αδένα Nasanov. Την χαρακτηριστική στάση του σώματος της μέλισσας όταν εκθέτει τον αδένα Nasonov την παρατηρεί κανείς πολύ εύκολα και σε μεγάλο αριθμό μελισσών, αν σωριάσει στην είσοδο μιας κυψέλης μέλισσες επάνω από μια κηρήθρα, ή επίσης στην περίπτωση της μετάγγισης ενός μελισσιού π.χ. από ένα κοφίνι σε μια σύγχρονη κυψέλη. Αυτή είναι η πρώτιστη λειτουργία της φερομόνης του αδένα Nasanov, η υπόδειξη δηλαδή της εισόδου της φωλιάς. Έτσι οι μέλισσες π.χ. ενός αφεσμού, οι οποίες θα φτάσουν πρώτες στην είσοδο ενός καταφυγίου, εκθέτουν το συγκεκριμένο αδένα τους και φτερουγίζουν. Η διαχεόμενη φερομόνη στο περιβάλλον προσανατολίζει τις υπόλοιπες μέλισσες, οι οποίες συμβαίνει να πετούν ακόμα τριγύρω και σε μια απόσταση έως δέκα μέτρων.
Το ρόλο της φερομόνης του αδένα Nasanov, δηλαδή τον προσανατολισμό άλλων μελισσών-δεκτών σε συγκεκριμένο σημείο, από τον οποίο αυτή εκπέμπεται, τον διαπιστώνουμε στις ακόλουθες περιπτώσεις (Υφαντίδης, 2002):
α) στην προσωρινή θέση, όπου σχηματίζεται το σμάρι (αφεσμός), αλλά και στην τοποθεσία της νέας φωλιάς.
β) στη θέση της εισόδου της κυψέλης προς τις νεαρές εργάτριες μέλισσες, όταν αυτές εκτελούν τις πτήσεις προσανατολισμού τους και αντίστοιχα προς τη βασίλισσα, η οποία επιστρέφει από τα δικά της ταξίδια προσανατολισμού και σύζευξης. Ανάλογη δράση φερομονών της εργάτριας μέλισσας στους κηφήνες, δεν έχει αναφερθεί. Επισημαίνεται πάντως ότι οι κηφήνες, σε αντίθεση με τις εργάτριες και τη βασίλισσα αλλάζουν συχνά κυψέλη, χωρίς δυσμενείς συνέπειες για το άτομό τους. Ακόμη οι συλλέκτριες μέλισσες εκθέτοντας τον αδένα Nasanov βοηθούν τις συντρόφους τους να προσανατολιστούν, προκειμένου να βρουν γρηγορότερα τη θέση είτε πολύ πλούσιας τροφής, είτε τροφής η οποία στερείται αρώματος καθώς και τη θέση μιας πηγής νερού.
Δράση προσανατολιστική σχετικά με την είσοδο της κυψέλης ή πιθανόν και σχετικά με άνθη ασκεί και άλλη μια φερομόνη των εργατριών μελισσών, η οποία πιθανολογείται ότι παράγεται από τους αδένες Arnhart στα πέλματα των μελισσών. Η σχετική ουσία είναι γνωστή ως ‘φερομόνη πατημασιάς ή ιχνών’. Σε σχετικά πειράματα βρέθηκε ότι η φερομόνη αυτή είναι αμοιβαία συνεργιστική προς τη φερομόνη του αδένα Nasanov (Winston, 1987).
Οι φερομόνες συναγερμού
Η δεύτερη κατηγορία φερομονών της εργάτριας μέλισσας περιλαμβάνει ουσίες, οι οποίες προκαλούν συναγερμό στις συντρόφους της, προκειμένου το μελίσσι να αμυνθεί αποτελεσματικά σε κάποιο εχθρό του. Πρέπει, ωστόσο, να επισημανθεί ότι οι φερομόνες συναγερμού απλά διεγείρουν τις εργάτριες και τις προδιαθέτουν για αντιμετώπιση του εχθρού. Ωστόσο για το τσίμπημα απαιτείται να συνεργήσει και το γενικό ερέθισμα ‘κίνηση του εχθρού’. Φαίνεται, δηλαδή, η αναγκαιότητα της αίσθησης της όρασης παράλληλα με την αίσθηση της όσφρησης στην επικοινωνία των μελισσών.
Πέρα από το γεγονός ότι οι φερομόνες της εργάτριας έχουν μεταξύ τους συνεργιστική δράση, επισημαίνεται ακόμη ότι η αποτελεσματικότητά τους επηρεάζεται και από την ηλικία της μέλισσας-δέκτη, όπως επίσης και από παράγοντες του περιβάλλοντος. Το τελευταίο ισχύει προφανώς και για τις φερομόνες της βασίλισσας.
Πηγή: Δραστηριότητες και Συμπεριφορές των Μελισσών (Σοφία Ξενικουδάκη) , oreinomeli.gr
