Το Υπερικόν το διάτρητον (Hypericum perforatum) ή κοινώς το βάλσαμο, είναι ανθοφόρο φυτό του γένους Υπερικόν (Hypericum), της οικογένειας Υπερικίδες (Hypericaceae).
Το γένος Hypericum L. έχει παγκόσμια εξάπλωση και περιλαμβάνει πάνω από 450 taxa παγκοσμίως, τα οποία κατανέμονται σε 36 sections (ομάδες). Στην Ευρώπη το γένος αντιπροσωπεύεται από 61 taxa. Στην Ελλάδα φύονται 40 taxa (είδη και υποείδη), τα οποία κατανέμονται σε 13 sections. Από αυτά 12 είναι ελληνικά ενδημικά (30%) και 28 έχουν ευρύτερη εξάπλωση (70%).
Τα άνθη είναι ακτινόμορφα, ερμαφρόδιτα, έχουν έντονα κίτρινο χρώμα και σχηματίζουν ταξιανθία σε σχήμα κορύμβου. Ο κάλυκας αποτελείται από 5 σέπαλα ενωμένα στη βάση και η στεφάνη αποτελείται από 5 ελεύθερα πέταλα, τα οποία έχουν συχνά πολυάριθμες μαύρες κηλίδες.
Στην αρχαιότητα το χρησιμοποιούσαν κυρίως ως επουλωτικό στις πληγές από τα σπαθιά, εξ ου κι η ονομασία του “σπαθόχορτο”. Ο Γαληνός και ο Διοσκουρίδης το αναφέρουν επίσης, ως διουρητικό, εμμηναγωγό και αιμοστατικό. Στις ΗΠΑ, το υπερικό είναι ίσως το πιο δημοφιλές φαρμακευτικό φυτό, και χρησιμοποιείται για την ήπια και μέτρια κατάθλιψη ως εναλλακτικό του αντικαταθλιπτικού φαρμάκου Prozac, με δραστικό συστατικό τη φλουοξετίνη. Στην Ευρώπη κυκλοφορεί με το εμπορικό όνομα Ladose. Χρησιμοποιείται επίσης, ως σπασμολυτικό και βελτιωτικό της ποιότητας του ύπνου σε αϋπνίες. Ήδη, το 1994 στη Γερμανία, συνταγογραφήθηκαν συνταγές για 20 εκατομμύρια ασθενείς. Μόνο στη Μοντάνα των ΗΠΑ καλλιεργούνται σήμερα 500.000 στρέμματα φυτού. Όλο το φυτό χρησιμοποιείται ως αντιφλεγμονώδες, στυπτικό, επουλωτικό, αναλγητικό, αντιδιαρροϊκό και διουρητικό. Το έγχυμα του φυτού χορηγείται για την αντιμετώπιση της δυσεντερίας, ηπατικών παθήσεων, της χρόνιας καταρροής, της νευραλγίας, της ανησυχίας και της έντασης.
Στην Ελλάδα τα είδη του υπερικού χρησιμοποιούνται ως υλικό επένδυσης ή κάλυψης κοφινιών, στην κλάδωση του μεταξοσκώληκα, στην ξήρανση των σύκων. Στη Θεσσαλία χρησιμοποιείται στην κατασκευή σκουπών για τα αλώνια (Φουκάλι). Επίσης στη Σάμο, παλαιότερα όταν δεν έκαναν θειάφωση στα κρασοβάρελα, τα επάλειφαν με ένα είδος υπερικού (καλοκρασάς).
Μελισσοκομικό Φυτό
Ανθίζει απο Ιούνιο έως Αύγουστο ανάλογα με την περιοχή δίνοντας νέκταρ και γύρη κίτρινου χρώματος. Η γύρη που δίνει έχει πολύ μεγάλη σημασία αυτήν την εποχή.
Φαρμακευτικές χρήσεις
Σύμφωνα με τη Ευρωπαϊκή Φαρμακοποιία, ως δρόγη νοούνται τα ανθισμένα υπέργεια τμήματα του φυτού, τα οποία περιέχουν ποσοστό μεγαλύτερο του 0,08% σε ολικές υπερικίνες. Τα κατοχυρωμένα από την παραδοσιακή χρήση παρασκευάσματα του βαλσαμόχορτου είναι τα ξηρά εκχυλίσματα (εκχύλιση με οινόπνευμα 38%), τα λεγόμενα βαλσαμέλαια (εκχύλιση με διάφορα φυτικά έλαια όπως ηλιέλαιο, ελαιόλαδο, καλαμποκέλαιο), τα βάμματα (υγρά εκχυλίσματα με αλκοόλη 45-50%) και το αποξηραμένο φυτό για την παρασκευή ροφήματος.
Δραστικές Ουσίες
Αιθέριο έλαιο, υπεροσίδη (φλαβονικό πολυφαινολικό παράγωγο), υπερικίνη (γλυκοσίδιο), ψευδοϋπερικίνη, υπερφορίνη, προανθοκυανιδίνη, αμεντοφλαβόνη, ταννίνες, ξανθόνες, ουμπελιφερόνη, σκοπολετίνη, κερκετινο-3-Ο-ραμνοσίδη (κερκιτρίνη)
Για συστηματική (εσωτερική) χρήση, λαμβάνεται:
– Ως έκχυμα: συνήθως ένα κουταλάκι του γλυκού ξερά τριμμένα φύλλα και άνθη σε μία κούπα καυτό νερό, που αφήνεται για 10 με 15 λεπτά για να περάσουν όλα τα συστατικό του φυτού στο νερό, από μία μέχρι τρεις φορές την ημέρα, κατόπιν συμβουλής γιατρού, φαρμακοποιού ή ειδικού.
– Σε κάψουλες ή χάπια που περιέχουν ξηρό εκχύλισμα, κατόπιν συμβουλής γιατρού ή φαρμακοποιού
– Σε αλκοολούχο βάμμα, κατόπιν συμβουλής γιατρού ή φαρμακοποιού.
Για τοπική χρήση χρησιμοποιείται κυρίως το βαλσαμέλαιο, το οποίο παρασκευάζεται με εκχύλιση του φρέσκου φυτού σε ελαιόλαδο ή κάποιο άλλο φυτικό λάδι για πολλές ημέρες (40 έως 50).
Η σύσταση των ξηρών εκχυλισμάτων και του βάμματος, διαφέρει σημαντικά από τη σύσταση του βαλσαμελαίου οπότε και οι ενδείξεις καθώς και ο τρόπος χρήσης είναι διαφορετικός.
Τρόπος Χορήγησης
Χορηγείται ως επουλωτικό στο δέρμα υπό τη μορφή αιθερίου ελαίου (10 μέρη βοτάνου- βλαστάρια του φυτού μαζί με άνθη- μέσα σε λάδι εκτίθενται στον ήλιο. Σε 15 ημέρες το λάδι κοκκινίζει, σουρώνεται και μπορεί να διατηρηθεί για αρκετό καιρό και να χρησιμοποιηθεί εξωτερικά σε πληγές, εγκαύματα κλπ). Ως αντικαταθλιπτικό και τονωτικό λαμβάνεται από του στόματος υπό τη μορφή εγχύματος (15-20g ξηρού βοτάνου σε 1lt βραστό νερό για 5-15min) και βάμματος (5-10 σταγόνες κάθε βράδυ σε παιδιά και 15-20 σταγόνες σε ενήλικες, για 20 ημέρες).
Επουλωτικό πληγών και εγκαυμάτων
Το βαλσαμέλαιο είναι ένα εξαιρετικό επουλωτικό και χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση μικρής έκτασης δερματικών φλεγμονών όπως τα ηλιακά εγκάυματα πρώτου βαθμού και οι μικρές πληγές.
Ανεπιθύμητες Ενέργειες
Είναι πιθανή η εκδήλωση φωτοευαισθησίας και δερματικού ερεθισμού σε πολύ μεγάλες ημερήσιες δόσεις (μεγαλύτερες των 1800mg). Μπορεί επίσης, να εκδηλωθεί αλλεργική αντίδραση, ναυτία, διάρροια, ζάλη και ανησυχία. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται στην συγχορήγησή του με άλλα αντικαταθλιπτικά φάρμακα. [Προσοχή απαιτείται επίσης, επειδή τα δραστικά συστατικά, υπερικίνη και υπερφορίνη, αλληλεπιδρούν με άλλα φάρμακα και επιταχύνουν την αδρανοποίησή τους (ισχυροί επαγωγείς των ηπατικών ενζύμων του μεταβολισμού φαρμάκων).]
Καλλιέργεια
Το υπερικό αποτελεί έναν περιζήτητο διακοσμητικό θάμνο των κήπων. Είναι φυτό με επιθετική εξάπλωση και διαθέτει όμορφα, ανοιχτοκίτρινα, ακτινόμορφα άνθη και φύλλα γεμάτα στίγματα. Είναι φυτό πολυετές και θαμνώδες. Ανθίζει την άνοιξη και το καλοκαίρι (από τον Απρίλιο έως το Σεπτέμβριο, ανάλογα με το είδος) σε πετρώδεις θέσεις της πεδινής ή ημιορεινής ζώνης, σε αμμώδεις θέσεις χαμηλού υψομέτρου, σε παραθαλάσσιες περιοχές.
Αν θέλετε να καλλιεργήσετε αυτό το ελκυστικό φυτό, επιλέξτε το είδος Hypericum perforatum.
ΜΕΓΕΘΟΣ: Φθάνει μέχρι 1 μέτρο ύψος.
ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: Ηλιόλουστες, χαλικώδεις περιοχές της Ευρώπης, δυτική Ασία και βόρεια Αφρική. Επίσης έχει εισαχθεί στην ανατολική Ασία, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία, όπου φύεται τώρα σε άγρια μορφή.
ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ: Προσαρμόζεται καλά σε φτωχά ασβεστολιθικά εδάφη, με μεγάλη προτίμηση σε ηλιόλουστες, καλά ποστραγγιζόμενες τοποθεσίες. Η σπορά γίνεται κατευθείαν στο χωράφι κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου ή στην αρχή της άνοιξης. Όταν φυτρώσουν τα φυντανάκια αραιώνονται σε απόσταση 46-91 εκατοστών το ένα από το άλλο. Δεν πρέπει να ποτίζονται πολύ συχνά ούτε να κλαδεύονται ή να λιπαίνονται. Αν προκύψει ιδιαίτερα κρύος χειμώνας, σκεπάστε τα φυντάνια το βράδυ, φροντίζοντας να προσλαμβάνουν το λιγότερο 5 ώρες ηλιακού φωτός κάθε μέρα. Τα φυτά φτάνουν εως τα 15 εκατοστά τον πρώτο χρόνο και αρχίζουν να ανθίζουν το δεύτερο χρόνο. Η συγκομιδή του υπερικού μπορεί να γίνει τον τρίτο χρόνο, όταν έχουν φθάσει το πλήρες ύψος τους.
Συμβουλή: Για να υπολογίσετε τη δραστικότητα των άνθεων του υπερικού, κόψτε ένα πέταλο και τρίψτε το στην αναστροφή του χεριού σας. Αν αφήσει πορφυροκόκκινα ίχνη,
τότε είναι έτοιμο για συγκομιδή.
ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ: ο πιο αποτελεσματικός τρόπος πολλαπλασιασμού είναι με φυλλοφόρα μοσχεύματα. Ο χρόνος λήψης των μοσχευμάτων είναι η περίοδος Νοέμβριος- Μάρτιος. Τα μοσχεύματα φυτευονται σε δίσκους με τύρφη (με εμβάπτιση των
μοσχευμάτων σε ορμόνη ριζοβολίας).
Ένας ακόμα αποτελεσματικός τρόπος είναι ο πολλαπλασιασμός με ριζώματα. Χρησιμοποιείται για την δημιουργία λίγων φυτών και έτσι δεν ενδύκνειται για εκτατική καλλιέργεια. Η ρίζα τεμαχίζεται σε μήκη, που ποικίλλουν μεταξύ 5-15 cm
και διαμέτρου 0,6-1,2 cm.Τοποθετούνται σε αβαθή αυλάκια, σε καλοκαλλιεργημένο έδαφος και καλύπτονται με 5-7,5 cm χώματος. Τα μοσχεύματα ριζών είναι πιο πιθανό να παράγουν τυχαίους βλαστούς παρά τυχαίες ρίζες.
Πηγές:
wikipedia.org
Φαρμακευτικά Φυτά της Ηπείρου
Το γένος Hypericum L. στην Ελλάδα. (Αδαμαντία Πυλαρά, Ελευθερία Καρατζά & Γρηγόρης Ιατρού, Τμήμα Βιολογίας, Τομέας Βιολογίας Φυτών, Πανεπιστήμιο Πατρών)
Τεχνική καλλιέργειας του Hypericum perforatum και παραγωγή Υπερφορίνης. (Μητσοπούλου Κορνηλία , Γεωπόνος, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια, Ευθυμιάδης Παναγιώτης , Καθηγητής Γεωπονικού Παν/μιου Αθηνών)
Η Εθνοφαρμακολογία του υπερικού.(Μανώλης Μιτάκης , Φαρμακοποιός, Γ. Γραμματέας της Ελληνικής Εταιρείας Εθνοφαρμακολογίας)
